بهترین کپسول اتشنشانی برای اتاق سرور

در فضاهای حساس الکترونیکی مثل اتاق سرور، انتخاب سامانه اطفای حریق باید به‌گونه‌ای باشد که آتش را خاموش کند، اما به تجهیزات آسیب نزند. به همین دلیل کپسول‌ها و سیستم‌های پودری یا آبی گزینه‌های مناسبی نیستند؛ زیرا می‌توانند به بردها، ذخیره‌سازها و کابل‌کشی آسیب جدی وارد کنند. استانداردهای اطفای حریق در مراکز داده، استفاده از «عامل تمیز» (Clean Agent) را توصیه می‌کنند. در میان این عوامل، Novec 1230 و گازهای خنثی مانند Inergen/IG55 در عمل کارآمد ترین انتخاب ها هستند؛ چون بدون بر جای گذاشتن پسماند و بدون مختل کردن دید، حریق را کنترل می‌کنند. FM-200 همچنان قابل استفاده است، اما به‌دلیل محدودیت‌های مقرراتی بر خانواده HFCها ممکن است از نظر هزینه و تأمین با چالش همراه باشد. برای اطفای اولیه با کپسول دستی نیز باید از کپسول عامل تمیز (مثلاً بر پایه Novec 1230 یا FE-36) استفاده شود، اما حفاظت واقعی اتاق سرور تنها با یک سیستم گازی ثابت طراحی‌شده طبق NFPA 2001 یا ISO 14520 به دست می‌آید.

ضرورت استفاده از سیستم اطفاء حریق عامل تمیز در اتاق سرور

در اتاق‌های سرور، کوچک ترین اشتباه در انتخاب سیستم اطفاء حریق می‌تواند منجر به از کار افتادن تجهیزات، از بین رفتن داده ها و حتی توقف کل فعالیت سازمان شود. آتش سوزی در این فضاها معمولاً به‌دلیل اتصال کوتاه، گرمای بیش از حد یا خرابی تجهیزات الکتریکی رخ می‌دهد؛ بنابراین، روش اطفایی باید طوری طراحی شود که بدون آسیب به تجهیزات الکترونیکی، آتش را در چند ثانیه مهار کند.

سیستم‌های سنتی مانند اسپرینکلرهای آبی یا کپسول‌های پودری برای این نوع محیط‌ها مناسب نیستند، زیرا آب موجب اتصال الکتریکی و خوردگی قطعات می‌شود و پودر نیز ذرات رسانایی دارد که روی مادربورد و کارت‌های شبکه می‌نشیند و خرابی دائمی ایجاد می‌کند. به همین دلیل، استاندارد بین‌المللی مانند NFPA 75 و NFPA 2001 استفاده از عوامل تمیز (Clean Agent) را الزامی می‌دانند. این عوامل به شکل گاز تخلیه می‌شوند، هیچ پسماندی باقی نمی‌گذارند و در عین حال، آتش را از طریق جذب حرارت یا کاهش واکنش شیمیایی احتراق خاموش می‌کنند.

در میان این عوامل، سه گروه اصلی برای مراکز داده و اتاق های سرور بیشترین کاربرد را دارند: FM-200، Novec 1230 و گازهای خنثی (Inergen، IG55، IG541). تفاوت این گازها در نحوه عملکرد، ایمنی انسانی، فضای ذخیره سازی و اثرات زیست‌محیطی است. عواملی که در ادامه مقاله به‌صورت فنی و مقایسه‌ای بررسی خواهیم کرد تا مشخص شود کدام گزینه برای زیرساخت فناوری شما بهترین انتخاب است.

قیمت کپسول آتش نشانی مخصوص اتاق سرور چقدر است؟

قیمت کپسول آتش نشانی اتاق سرور بسته به نوع عامل اطفا (مثل Novec 1230، FE-36 یا گازهای خنثی)، ظرفیت کپسول، برند و محل نصب متغیر است. به‌صورت تقریبی، این کپسول‌ها از چند برابر کپسول پودری معمولی قیمت دارند؛ اما مزیتشان این است که هیچ آسیبی به بردها و تجهیزات نمی‌زنند.

برای اتاق‌های کوچک، معمولاً یک کپسول دستی با عامل تمیز کافی است، اما در پروژه‌های بزرگ‌تر سیستم ثابت گازی نصب می‌شود که هزینه آن بر اساس حجم اتاق و تعداد سیلندر محاسبه می‌شود.

مقایسه عوامل اصلی اطفاء حریق برای اتاق سرور از لحاظ عملکرد

انتخاب نوع عامل اطفاء در اتاق سرور، به نحوه عملکرد فیزیکی و شیمیایی آن بستگی دارد. به‌طور کلی، دو نوع عامل تمیز در سیستم‌های گازی مورد استفاده قرار می‌گیرند:

1. عوامل سنتزی (Synthetic Agents) مانند FM-200 و Novec 1230
2. گازهای خنثی (Inert Gases) مانند Inergen (IG541) و IG55

هر دو گروه با هدف حذف یکی از سه ضلع مثلث آتش (حرارت، سوخت یا اکسیژن) عمل می‌کنند، اما مکانیسم عملکرد آنها متفاوت است.

نحوه عملکرد عوامل سنتزی (FM-200 و Novec 1230)

این دو گاز از پرکاربردترین سیستم‌های اطفاء حریق در مراکز داده هستند.

• FM-200 (HFC-227ea) از طریق قطع واکنش‌های زنجیره‌ای شیمیایی در شعله عمل می‌کند.
• Novec 1230 (FK-5-1-12) با جذب حرارت (Heat Absorption)، دمای شعله را کاهش داده و واکنش احتراق را متوقف می‌سازد.

هر دو عامل در مدت‌زمان بسیار کوتاه (کمتر از ۱۰ ثانیه) آزاد می‌شوند تا در همان لحظه‌ی آغاز آتش، آن را خاموش کنند و از گسترش حرارت در رک ها جلوگیری نمایند.

نحوه عملکرد گازهای خنثی (Inergen و IG55)

در مقابل، گازهای خنثی مانند Inergen و IG55 ترکیبی از گازهای طبیعی (نیتروژن، آرگون و CO2) هستند و هیچ واکنش شیمیایی با آتش یا تجهیزات انجام نمی‌دهند.
مکانیسم عملکرد آنها کاهش اکسیژن محیط به حدود ۱۲٪ تا ۱۴٪ است؛ مقداری که برای آتش کافی نیست، اما هنوز برای تنفس انسان ایمن محسوب می‌شود.
به همین دلیل، این سیستم‌ها در فضاهای اشغال شده نیز قابل استفاده‌اند، هرچند به دلیل فشار بالا و نیاز به حجم زیاد گاز، فضای ذخیره‌سازی بیشتری اشغال می‌کنند.

مقایسه فنی عوامل اطفاء حریق در اتاق سرور

در نتیجه، از نظر عملکرد و ایمنی، Novec 1230 بهترین تعادل میان کارایی، سلامت انسان و اثرات زیست محیطی را دارد. درحالی‌که FM-200 به‌دلیل محدودیت های زیست محیطی  در حال حذف تدریجی است، گازهای خنثی به عنوان گزینه‌ای پایدار اما پرحجم‌تر در سیستم های بزرگتر استفاده می‌شوند.

ایمنی و ذخیره سازی عوامل اطفاء حریق در اتاق سرور

در طراحی هر سیستم اطفاء حریق گازی، سه عامل اصلی تعیین کننده هستند:
ایمنی انسان، فضای موردنیاز برای سیلندرها، و شرایط نگهداری و نصب.
در اتاق سرور که افراد ممکن است هنگام حادثه در محل حضور داشته باشند، انتخاب عاملی که در غلظت طراحی‌شده برای انسان بی‌خطر باشد اهمیت حیاتی دارد.

ایمنی انسانی (NOAEL و LOAEL)

دو شاخص کلیدی برای ارزیابی ایمنی عوامل تمیز وجود دارد:

• NOAEL (No Observed Adverse Effect Level): بالاترین غلظتی که هیچ اثر زیان‌آوری مشاهده نمی‌شود.
• LOAEL (Lowest Observed Adverse Effect Level): پایین‌ترین غلظتی که اثرات منفی آغاز می‌شود.

هرچه فاصله میان غلظت کاری و NOAEL بیشتر باشد، عامل از نظر ایمنی انسانی مطلوب‌تر است. در این مقایسه، Novec 1230 بهترین وضعیت را دارد.

همان‌طور که دیده می‌شود، Novec 1230 در محدوده‌ای بسیار ایمن تر از آستانه اثرات منفی استفاده می‌شود. این گاز بی‌بو، غیرخورنده و رسانا نیست و در هنگام تخلیه، دید را کاهش نمی‌دهد، ویژگی ای که تخلیه ایمن کارکنان را ممکن می‌سازد.

فضای مورد نیاز برای ذخیره‌سازی سیلندرها

در پروژه‌های واقعی، فضای فیزیکی نصب سیلندرها یکی از چالش‌های اصلی طراحی سیستم اطفاء حریق است.
عامل انتخابی باید ضمن تأمین پوشش حجمی لازم، با محدودیت‌های فضا و سازه سازگار باشد.

به‌عنوان مثال، برای محافظت از فضای ۵۴۰ متر مکعبی، سیستم های FM-200 تنها حدود ۰.۶ مترمربع فضا برای سیلندرها نیاز دارند، درحالی‌که سیستم‌های گاز خنثی ممکن است تا ۱.۹ مترمربع فضا اشغال کنند.

ملاحظات زیست محیطی در انتخاب بهترین کپسول آتش‌نشانی برای اتاق سرور (GWP)

در دهه اخیر، شرکت ها و سازمان های بین‌المللی علاوه بر ایمنی، به تأثیرات زیست محیطی مواد اطفاء نیز توجه ویژه‌ای نشان داده اند. دلیل آن ساده است: بسیاری از ترکیبات سنتزی قدیمی مانند هالون و برخی HFCها باعث تخریب لایه اوزون یا افزایش گرمایش جهانی می‌شوند. از همین‌رو، قوانین جهانی نظیر پروتکل مونترال و اصلاحیه کیگالی تولید و مصرف آن‌ها را محدود کرده‌اند.

در میان عوامل اطفاء مورد استفاده در اتاق سرور، سه گزینه ی اصلی یعنی FM-200، Novec 1230 و گازهای خنثی از نظر زیست محیطی تفاوت چشمگیری دارند. در جدول زیر مقایسه آنها را می‌بینید:

همان‌طور که مشاهده می‌شود، Novec 1230 تقریباً هیچ اثری بر گرمایش زمین ندارد و ظرف چند روز از جو زمین حذف می‌شود. در مقابل، FM-200 با GWP بسیار بالا و عمر اتمسفری طولانی، در رده‌ی گازهایی قرار می‌گیرد که استفاده از آن‌ها طبق مقررات جدید باید کاهش یابد. گازهای خنثی مانند Inergen یا IG55 نیز به دلیل منشأ طبیعی و بی‌اثر بودن بر محیط زیست، کاملاً پایدار و ایمن هستند، اما به فشار و حجم زیادی برای ذخیره نیاز دارند.

از دید مهندسی ایمنی و مسئولیت اجتماعی، اگر پایداری و همسویی با الزامات بین‌المللی برای سازمان اهمیت دارد، Novec 1230 و سیستم‌های گاز خنثی بهترین انتخاب‌های «سبز» برای اتاق سرور محسوب می‌شوند.

ملاحظات زیرساختی و هزینه‌های سیستم اطفاء حریق اتاق سرور

انتخاب سیستم اطفاء حریق برای اتاق سرور، تنها یک تصمیم فنی نیست؛ بلکه تحلیل دقیقی از هزینه، فضا و زیرساخت موجود را هم می‌طلبد. هر عامل اطفاء از نظر هزینه اولیه، نیاز به تجهیزات جانبی، فشار کاری و الزامات نصب تفاوت قابل‌توجهی دارد.

۱. هزینه و مقررات فازبندی

با توجه به محدودیت‌های بین‌المللی بر استفاده از HFCها، سیستم‌های FM-200 در حال حاضر هزینه‌ی بالاتری نسبت به Novec 1230 دارند. علاوه‌بر قیمت خود گاز، هزینه‌های مربوط به نگهداری، شارژ مجدد، و مجوز زیست محیطی نیز در FM-200 بیشتر است.

در مقابل، Novec 1230 نه‌تنها از نظر فنی کارآمد است، بلکه هزینه‌ی مالکیت بلندمدت (LCC) پایین‌تری دارد؛ چون شارژ و نگهداری آن ساده‌تر بوده و مشمول محدودیت‌های قانونی فازبندی نمی‌شود.
البته باید توجه داشت که برای پوشش دادن یک حجم ثابت، Novec 1230 به مقدار کمی بیشتر از FM-200 نیاز دارد، بنابراین ممکن است تعداد سیلندرهای بیشتری در طراحی لحاظ شود.

۲. فشار کاری و طراحی لوله‌کشی

فشار کاری سیستم یکی از عوامل تعیین‌کننده در طراحی شبکه لوله‌ها و اتصالات است.

• FM-200 و Novec 1230 معمولاً با فشار ۲۵ تا ۴۲ بار کار می‌کنند، که به لوله‌های سبک‌تر و ساده‌تر نیاز دارند.
• گازهای خنثی (Inergen / IG55) تحت فشار بسیار بالاتر (۲۰۰ تا ۳۰۰ بار) ذخیره می‌شوند، که نیازمند لوله‌های ضخیم‌تر، شیرآلات مقاوم‌تر و تست‌های ایمنی دقیق‌تر هستند.

این تفاوت نه‌تنها در هزینه نصب بلکه در نگهداری و تست دوره‌ای سیستم نیز اثرگذار است. در پروژه هایی که طول مسیر لوله کشی زیاد است یا سازه محدودیت بار دارد، استفاده از سیستم‌های کم‌فشار مانند Novec 1230 منطقی‌تر است.

در مجموع، اگرچه هر سه سیستم از نظر عملکرد در سطح قابل‌قبولی قرار دارند، Novec 1230 بهترین تعادل بین هزینه، ایمنی و سادگی نصب را ارائه می‌دهد. برای پروژه‌های صنعتی بزرگ با فضای کافی، گازهای خنثی نیز انتخابی قابل اتکا و سازگار با محیط زیست هستند، هرچند هزینه نصب اولیه آن‌ها بیشتر است.

خطر صوتی سیستم‌های اطفاء حریق گازی برای تجهیزات حساس (HDD)

یکی از نکاتی که بسیاری از مدیران تاسیسات و حتی برخی پیمانکاران نادیده می‌گیرند، آسیب صوتی ناشی از تخلیه گاز اطفاء حریق است. در اتاق‌های سرور مدرن، هارددیسک‌ها و سیستم‌های ذخیره‌سازی داده (HDD/SSD) به لرزش و صدای ناگهانی بسیار حساس هستند.

در زمان تخلیه، گاز با فشار بالا از سیلندرها آزاد می‌شود و از طریق نازل‌ها به داخل اتاق تزریق می‌گردد. این فرایند در سیستم‌های گاز خنثی (Inergen و IG55) می‌تواند سطح صدایی بین ۱۱۰ تا ۱۱۵ دسی‌بل تولید کند — صدایی معادل موتور جت در فاصله نزدیک. چنین سطحی از انرژی صوتی، به‌ویژه در محدوده فرکانس‌های پایین، می‌تواند باعث جابجایی میکرونی هد خواندن/نوشتن در HDDها شود و منجر به از کار افتادن موقت یا حتی دائمی آن‌ها گردد.

گزارش‌های متعددی از مراکز داده‌ی بزرگ در اروپا و آمریکا وجود دارد که در آن‌ها، سیستم اطفاء گازی به‌درستی عمل کرده اما به‌دلیل نویز صوتی بالا، ده‌ها ترابایت داده دچار خرابی شده است. این موضوع سبب شد که تولیدکنندگان تجهیزات دیتاسنتر مانند Dell و HPE، دستورالعمل‌هایی برای محدود کردن شدت صوت در هنگام طراحی سیستم اطفاء منتشر کنند.

استفاده از نازل‌های آکوستیک (Acoustic Nozzle)

راه‌حل مهندسی این چالش، استفاده از نازل‌های آکوستیک است. این نازل‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که جریان گاز را با سرعت کنترل‌شده‌تر و نویز کمتر تخلیه کنند.
به‌کارگیری نازل‌های آکوستیک می‌تواند سطح صدای تخلیه را تا حدود ۳۰٪ کاهش دهد و آن را به زیر آستانه خطرناک برای HDDها (حدود ۹۰ دسی‌بل) برساند.

علاوه بر نازل‌های خاص، طراحی مناسب لوله‌کشی، توزیع یکنواخت نازل‌ها و جای‌گذاری گازگیرها (Diffuser) نیز نقش مؤثری در کاهش شدت صوت دارند.

بنابراین در پروژه‌هایی که شامل سرورهای حساس یا سیستم های ذخیره‌سازی بزرگ هستند، توصیه می‌شود سیستم‌های گاز خنثی تنها در صورتی استفاده شوند که نازل آکوستیک یا راهکار کاهش صوت در طراحی لحاظ شده باشد. در غیر این صورت، سیستم‌های Novec 1230 یا FM-200 با فشار کمتر، انتخاب‌های ایمن‌تری برای تجهیزات داده محسوب می‌شوند.

استانداردهای بین‌المللی برای سیستم‌های اطفاء حریق گازی

یکی از مهم‌ترین معیارها برای انتخاب و اجرای سیستم اطفاء حریق در اتاق سرور، رعایت استانداردهای جهانی است. این استانداردها چارچوب دقیقی برای طراحی، نصب، تست، نگهداری و بازبینی دوره‌ای سیستم های گازی ارائه می‌دهند تا اطمینان حاصل شود که در زمان حادثه، سیستم عملکردی ایمن و مؤثر دارد.

استانداردهای کلیدی مورد استفاده در طراحی و نصب

اهمیت رعایت استانداردها در پروژه‌های واقعی

رعایت این استانداردها تنها به معنای دریافت گواهی یا تاییدیه نیست؛ بلکه مستقیماً با ایمنی پرسنل، عملکرد صحیح سیستم و انطباق قانونی ارتباط دارد. برای مثال:

• در NFPA 2001، الزام شده است که زمان تخلیه عامل نباید بیش از ۱۰ ثانیه باشد.
• ISO 14520 تعیین می‌کند که هر سیلندر پس از ۱۰ سال سرویس‌دهی باید تست هیدرواستاتیک (Hydrostatic Test) شود.
• EN 15004 الزام می‌کند که هر سیستم، قبل از تحویل نهایی، تحت تست شبیه‌سازی تخلیه (Discharge Simulation Test) قرار گیرد تا پخش یکنواخت گاز در اتاق تأیید شود.

رعایت این الزامات نه‌تنها از بروز نقص عملکردی جلوگیری می‌کند، بلکه برای دریافت بیمه تأسیسات فناوری و گواهی‌های ایمنی صنعتی (HSE Compliance) نیز ضروری است.

بهترین کپسول/سیستم برای اتاق سرور شما

• اگر اولویت محیط‌زیست و ایمنی انسانی داری و می‌خواهی با استانداردهای امروز و فردا هم‌سو بمانی → Novec 1230 بهترین انتخاب متوازن است.
• اگر فضای سیلندر بسیار محدود است و نیاز به حداقل فضا داری (با پذیرش ریسک‌های مقرراتی و هزینه) → FM-200.
• اگر پایداری محیط‌زیستی مطلق (GWP=0) می‌خواهی و فضا/زیرساخت کافی داری → گازهای خنثی (Inergen/IG55) همراه با نازل آکوستیک.

ماتریس تصمیم (خلاصه مهندسی)

چک‌لیست خرید (برای مدیران خرید و HSE)

1. تعیین حجم حفاظت (L×W×H) و Leak Integrity اتاق (تست فشار/درِ خروجی).
2. انتخاب عامل بر اساس سه اولویت اصلی: محیط‌زیست، فضا، زیرساخت لوله‌کشی.
3. الزام استانداردهای NFPA 2001 / ISO 14520 / EN 15004 در قرارداد.
4. کنترل نویز: در گازهای خنثی الزام نازل آکوستیک + گزارش محاسبات آکوستیک.
5. تأییدیه برند: UL / FM / LPCB و ارائه محاسبات غلظت طراحی + زمان تخلیه ≤ 10s.
6. برنامه تست‌های دوره‌ای: آلارم، تخلیه شبیه‌سازی، و Hydrostatic Test سیلندرها (هر ۱۰ سال).
7. تأمین کپسول دستی عامل تمیز (Novec 1230 یا FE-36) برای اقدام اولیه کنار ورودی اتاق.

پیشنهادهای کاربردی بر اساس سناریو

• اتاق سرور شرکتی کوچک با محدودیت فضا: Novec 1230 (ترجیحی)؛ در صورت اجبار فضایی، FM-200 با آگاهی از ریسک‌های مقرراتی.
• دیتاسنتر متوسط/بزرگ با اتاق سیلندر مجزا: گازهای خنثی + نازل آکوستیک؛ یا Novec 1230 برای سادگی مهندسی.
• سازمان های با هدف گواهی های محیط‌زیستی (ISO 14001/ESG): Novec 1230 یا گازهای خنثی.

جمع‌بندی نهایی

برای بیش‌تر پروژه‌های امروز، Novec 1230 به‌دلیل تعادل عالی بین ایمنی انسانی، سازگاری محیط زیستی، سادگی مهندسی و هزینه کل مالکیت، انتخاب اول است. گاز های خنثی در پروژه های بزرگ با فضای کافی و با راهکار آکوستیک، گزینه‌ای بسیار پایدارند. FM-200 تنها زمانی توصیه می‌شود که محدودیت شدید فضا داشته باشی و اثرات مقرراتی/هزینه‌ای را پذیرفته باشی.

سوالات متداول درباره بهترین کپسول آتشنشانی برای اتاق سرور

۱. آیا می‌توان از کپسول پودر و گاز یا آب برای اتاق سرور استفاده کرد؟

خیر. هر نوع سیستم اطفاء مبتنی بر آب یا پودر رسانا برای تجهیزات الکترونیکی خطرناک است. این مواد باعث اتصال کوتاه و خرابی دائم سرورها می‌شوند. تنها عامل های تمیز (Clean Agent) مانند Novec 1230، FM-200 یا گازهای خنثی برای اتاق سرور مجاز هستند.

۲. تفاوت اصلی بین FM-200 و Novec 1230 چیست؟

FM-200 یک گاز HFC با عملکرد سریع است اما پتانسیل گرمایش جهانی بالایی دارد (GWP≈3500). در مقابل، Novec 1230 دارای GWP≈1، عمر اتمسفری بسیار کوتاه و ایمنی انسانی بالاتر است. به همین دلیل، Novec 1230 گزینه‌ای سازگارتر با محیط زیست و آینده‌نگرانه‌تر محسوب می‌شود.

۳. گاز های خنثی (Inergen یا IG55) چه مزیتی دارند؟

این گازها ترکیبی از نیتروژن و آرگون هستند، هیچ اثر مخرب محیط زیستی ندارند (GWP=0) و از طریق کاهش اکسیژن آتش را مهار می‌کنند. ایمن برای انسان‌اند اما به فضای ذخیره‌سازی بیشتری نیاز دارند و ممکن است نویز تخلیه بالایی ایجاد کنند.

۴. آیا سیستم اطفاء گازی می‌تواند به هارددیسک‌ها آسیب بزند؟

در صورت استفاده از نازل‌های استاندارد، احتمال آسیب ناشی از نویز صوتی تخلیه گاز وجود دارد. راه‌حل مهندسی آن استفاده از نازل های آکوستیک است که شدت صدا را به زیر ۹۰ دسی‌بل کاهش می‌دهند و از هارددیسک‌ها محافظت می‌کنند.

۵. کدام استاندارد برای طراحی سیستم اطفاء حریق اتاق سرور معتبر است؟

استانداردهای بین‌المللی NFPA 2001، ISO 14520 و EN 15004 معتبرترین منابع طراحی هستند. هر سیستم باید بر اساس یکی از این استانداردها طراحی، تست و تأیید شود.